شرایط جوی ایران

شرایط جوی ایران

گیلان 

مرطوب‌ترين منطقه سواحل جنوبى بحر خزر است و جمع باران سالانه آن به حدود ۲۰۰۰ ميلى‌متر مى‌رسد.

بندر انزلی

مقدار باران در سال 1354 به طور متوسط 247 سانتیمتر - در مهرماه = 559,54 سانتیمتر - در بهمن ماه = 220 و در مرداد = 150 سانتیمتر * طوبت 74٪ * حرارت متوسط 16 درجه

بابلسر 

مقدار باران در سال 1354 به طور متوسط 96,9 سانتیمتر 

گرگان

رطوبت متوسط 53٪ * حرارت متوسط 18 درجه سانتی‌گراد * در گيلان سه عامل بادهاى غربى - بادهاى محلى - بادهاى شمالى موجب شدند که اين ناحيه حداکثر مقدار باران سالانه را دارا باشد و بيش از 50% باران سالانه آن در پائيز و 25% آن در زمستان و 15% در بهار مى‌باشد.

مازندران

درجه حرارت گرماى مازندران مشابه گيلان است ميزان رطوبت آن کمتر است هر اندازه که به‌‌سوى ساحل جنوب شرقى درياى خزر پيش برويم خشکى شديدتر و ميزان حرارت بيشتر مى‌شود. حداکثر گرما در تابستان ممکن است گاهى به 40 درجه در ساحل شرقى برسد و رطوبت کاهش يابد * میزان بارندگی 25% در زمستان و 25% در تابستان و 40% در پائيز و 10% در بهار مى‌باشد. در سردترين ماه‌هاى سال (بهمن‌ ماه) ميانگين درجه حرارت 7 و در گرم‌ترين آن (مرداد ماه) در حدود 26 درجه سانتى‌گراد مى‌باشد. 

فلات مرکزی ایران

 بيش از 3,2 از وسعت خاک کشور است. از ویژگی‌های این فلات ۷ ماه گرمای خشک و قلت ریزش باران بین 30 تا 350 میلیمتر. ریزش باران در جاسک حدود 227 میلیمتر و در بندر لنگه 422 میلیمتر است. 

سواحل جنوبی ایران

از هوای مرطوب برخوردار است. ولی اکثر منطقه کم باران و خشک است. جلگه خوزستان در جنوب‌غربى ايران که از نظر جغرافيائى رابطه‌اى با کناره‌هاى ديگر جنوبى ايران ندارد داراى آب‌ و هواى نسبتاً مطلوبى مى‌باشد در مقابل گرماى شديد، احتمال يخبندان هم وجود دارد. بارندگى من حيث‌المجموع در مناطق ساحلى جنوب ايران بسيار کم است حداکثر به حدود 100 ميلى‌متر در فصل زمستان مى‌رسد ولى خوزستان با حداکثر بارندگى متوسط سالانه 280 ميلى‌متر (اهواز 342 ميلى‌متر) از ساير مناطق کناره‌اى جنوب مستثنى است. فصل باران در ماه‌هاى سرد سال از مهرماه تا ارديبهشت است ولى تعداد روزهاى بارانى سال بسيار کم، ممکن است از 4 تا 5 روز رد سال تجاوز نکند وانگهى مقدار ريزش از 200 تا 500 ميلى‌متر در سال تغيير مى‌کند. حداکثر گرما در جلگه خوزستان 54 درجه و شدت آن از تيرماه تا شهريورماه است (حداکثر مطلق درجه حرارت تير ماه اهواز 50 درجه سانتى‌گراد) اختلاف گرماى شب و روز 25 تا 30 درجه سانتى‌گراد و دوران فصول گرم و سرد آن از ساير نواحى بيشتر است.  تفاوت بين حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت۱ر سراسر سال در جلگه خوزستان بين 40 تا 50 درجه (در نواحى مرکزى بين 50 تا 60 در سواحل درياى خزر بين 30 تا 40 درجه سانتى‌گراد) مى‌باشد. در ديگر مناطق کناره‌اى چون جنوب و جنوب‌شرقى ايران بارندگى بسيار کم و باران بيشتر در فصل زمستان مى‌بارد. زمستان اين مناطق ملايم و مطبوع و درجه حرارت به ندرت تا ۵ درجه کاهش مى‌يابد. متوسط گرماى سالانه در مجموع منطقه بالغ بر 24 درجه است. 

اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف سال همچنين شب و روز زياد نيست. ميزان رطوبت نسبتاً کم است خصوصاً در بوشهر به‌علت مرتفع بودن منطقه رطوبت در زمستان به حداقل گاهى به صفر مى‌رسد، معدل حداکثر تابستانى در بوشهر 33,5، در جاسک 33,9 است و معدل حداکثر حرارت زمستانى به ترتيب در بوشهر 21,1 و در جاسک 23,2 درجه مى‌باشد. 

ميزان بارندگى در طول کناره متفاوت است در بوشهر 331 ميلى‌متر در جاسک 227 ميلى‌متر مى‌باشد.

البته منطقه کناره‌اى درياى عمان به‌علت آنکه گاهى تحت‌تأثير بادهاى موسمى اقيانوس هند قرار مى‌گيرد وضع آب‌ و هوائى آن اندکى متفاوت است، باران آن نامنظم و خشکسالى زياد است، تابستان‌هاى اين نواحى به‌علت وزش بادهاى گرم عربستان بسيار گرم گاهى از 50 درجه سانتى‌گراد تجاوز مى‌کند، حداکثر گرماى آن در ارديبهشت ماه و زمستان‌هاى آن از سواحل خليج‌فارس معتدل‌تر مى‌باشد.

اقليم کوهستانى ايران

اگر براى درجه حرارت هوا با ارتفاع رابطه‌اى قائل باشيم که طبعاً اين رابطه وجود دارد و بپذيريم که هرچه ارتفاع افزايش يابد از درجه گرمى هوا کاسته مى‌شود (به ازاءِ هر 100 متر نيم درجه) ارتفاعات ايران را مى‌توان از نظر ميزان درجه گرمى هوا به چهار طبقه وسيلهٔ يک نوار فرضى افقى تقسيم کرد: 

طبقه اول - نواحى پست که ارتفاع آنها بين 28 متر زيرسطح دريا تا ارتفاع 500 متر.

طبقه دوم - نواحى واقع بين 500 تا 1000 متر. 

طبقه سوم - نواحى واقع بين 1000 تا 2000 متر. 

طبقه چهارم - نواحى کوهستانى که ارتفاع آنها بيش از 2000 متر مى‌باشد. 

اراضى طبقه اول را جلگه‌هاى پست داخلى و سواحل درياى خزر و کناره‌هاى خليج‌فارس و بحر عمان و دشت‌هاى مرکزى تشکيل مى‌دهد. از خصوصيات آب و هواى اين طبقه از اراضى ايران (به‌غير از سواحل درياى خزر که مستثنى است) تابستان‌هاى گرم و طولانى و زمستان‌هاى ملايم مى‌باشد. آبادان با ارتفاع 3 متر - انزلى 15 متر - اهواز 20 متر - دزفول 151 متر سرخس 299 متر و زابل با ارتفاع 500 متر جزءِ اين طبقه قرار دارند. 

اراضى طبقهٔ دوم که بين 500 تا 1000 متر ارتفاع دارند بين طبقه اول و فلات ايران قرار گرفته به شکل يک نوار نسبتاً کم‌عرضى دور طبقه سوم واقع شده‌اند. از خصوصيات اين طبقه هواى خشک و گرم تابستان و نسبتاً ملايم زمستان مى‌باشد. قلت آب دشت‌هاى مرکزى را بى‌استعداد ساخته است. ارتفاع بعضى از نقاط معروف آن ورامين 929 متر - گرمسار 846 متر - قم 939 متر - کاشان 944 متر - ايران‌شهر 569 متر - کازرون 853 متر مى‌باشد. 

طبقهٔ سوم با ارتفاع بين 1000 تا 2000 متر تقريباً تمام قسمت آباد فلات ايران را شامل است از ويژگى‌هاى اين طبقه تابستان‌هاى نسبتاً ملايم و زمستان‌هاى سرد است که البته درجه گرما در تابستان و سرما در زمستان، همچنين طول مدت گرما و سرما نسبت به ارتفاع متفاوت مى‌باشد. نقاط کم ارتفاع جزءِ نواحى گرمسير و نقاط مرتفع جزءِ مناطق سردسير است. 

تهران با ارتفاع 1198 متر - کرج 1307 متر - قزوين 1286 متر - زنجان 1634 متر - تبريز 1405 متر - رضائيه 1332 متر - سمنان 1095 متر - بيرجند 1455 متر - همدان 1890 متر - کرمانشاه 1298 متر - اصفهان 1583 متر - شيراز 1530 متر - يزد 1233 متر - و کرمان با 1751 متر ارتفاع در اين طبقه قرار دارند. 

سرزمين‌هائى که در ارتفاع بيش از 2000 متر واقع شده‌اند چون جبال البرز و کوه‌هاى خراسان در شمال و شمال شرقى و رشته‌هاى سهند و سبلان و بزغوش و کوه‌هاى رضائيه در شمال غربى کو‌هاى زاگرس در غرب و کوه‌هاى تفتان و بزمان و کوه‌هاى مرکزى مى‌باشند اين مناطق به‌طور کلى از نواحى سردسير ايران مى‌باشند. تابستان‌هاى ملايم و زمستان‌هاى بسيار سرد و طولانى از خصوصيات آب و هوائى اين طبقه است نقاط مرتفع و عمده آن دماوند 5671 متر - سبلان 4720 متر - زردکوه 4539 - شيرکوه 4064 متر - تفتان 4042 متر - توچال 3967 متر - جبال بارز 3952 متر - سهند 3700 متر - الوند 3561 متر - بزغوش 3297 متر و آلاداغ 3211 متر مى‌باشند. 

از نظر نزولات جوى ميزان بارندگى در نوارها متفاوت است نقاط بالاى 4000 متر ارتفاع را قلل و تيغه‌هاى بلند تشکيل مى‌دهد که عموماً مستور از برف و يخ مى‌باشند. سرزمين‌هاى بين 2000 تا 4000 متر در پائيز و زمستان و بهار بارندگى دارند تابستان تقريباً بى‌ابر و هواى آن خشک و سرد است در نواحى بين 1000 تا 2000 متر دره‌ها و تپه‌ها زمستان نسبتاً ملايمى دارند، برف‌ها زود آب مى‌شوند تابستان گرم تقريباً بى‌باران است، در زير نوار 1000 متر که عموماً دامنه‌هاى پست قرار دارند هوا خشک‌تر و گرم‌تر است باران زمستانى زياد ولى ريزش برف کم است تابستان خشک و بى‌باران تا جائى‌که علف‌ها زرد شده و مى‌سوزد و رويش گياهان از طليعه بهار آغاز مى‌گردد. 

آب و هواى کوهستانى ايران را مى‌توان به دو نوع تقسيم کرد: کوهستانى سرد - کوهستانى معتدل. 

به‌طور تقريب حدود 4,1 از سرزمين ايران که ارتفاعات و قله‌هاى بلند را تشکيل مى‌دهند داراى آب و هواى سرد کوهستانى مى‌باشند ، متوسط حرارت ماه‌هاى سرد سال از 3 درجه سانتى‌گراد پائين‌تر است. از مشخصات نواحى سرد کوهستانى ايران عدم پيوستگى آنها به‌هم مى‌باشد، عموماً قلل با بيش از 3000 متر ارتفاع داراى آب و هواى کوهستانى سرد مى‌باشند و اين قلل مرتفع چون دماوند، سبلان، قسمت‌هاى مرتفع زاگرس و کوه‌هاى مرزى ايران و ترکيه اکثراً برف دائمى دارند. از خصوصيات آن سرماى شديد ارتفاعات در زمستان و اعتدال آنها در فصل تابستان مى‌باشد. 

ناحيه کوهستانى غرب که حدود 5,1 تا 6,1 از سرزمين ايران را دربر مى‌گيرد شامل ارتفاعات سرزمين‌هاى به‌هم پيوسته است که از شمال غربى کشور در آرارات شروع و نيمه غربى ايران را فرا گرفته در جهت شمال غربى جنوب شرقى ممتد مى‌باشد. اين ناحيه کوهستانى که طول آن را مدخل خليج‌فارس تا شمال غربى ايران از 1200 کيلومتر تجاوز مى‌کند نه فقط در امتداد شمال جنوبى خود از ارتفاع آن کاسته مى‌شود بلکه مقدار باران سالانه نيز به‌همين نسبت کمتر شده برعکس ميزان حرارت افزايش مى‌يابد به‌ طورى‌که پرباران‌ترين و خنک‌ترين قسمت‌ها در شمال غربى و خشک‌ترين و گرم‌ترين نواحى را در جنوب شرقى اين ناحيه مى‌توان مشاهده کرد. 

صرف‌نظر از اين اصل کلى اختلاف شديد پستى و بلندى و وضع امتداد کوه‌ها موجب شده است که اختلاف اقليمى شديدى بين نواحى مجاور هم به‌وجود آيد به‌ طورى‌که تمام دامنه‌هاى غربى کوهستان‌ها معمولاً پر باران‌تر و سرسبزتر از دامنه‌هاى شرقى آن است و اين به‌واسطه بادهاى حامل رطوبتى است که مبدأ وزش آنها در غرب از اقيانوس اطلس و درياى مديترانه مى‌باشد، هنگامى‌که به‌سوى شرق مى‌وزد چون به سلسله کوه‌هاى غربى که بيش از 1500 متر ارتفاع دارند مى‌رسد در همان دامنه‌هاى غربى کوه‌ها به‌صورت باران فرو مى‌ريزد و دامنه‌هاى چمنزار و سرسبز را تشکيل مى‌دهد در حالى‌که در دامنه‌هاى شرقى آن ريزش باران کمتر است. 

مقدار ريزش باران در اين ناحيه کوهستانى در طول سال از 300 تا 1000 ميلى‌متر برحسب نقاط مختلف متفاوت است که با توجه به ميانگين گرم‌ترين ماه‌هاى سال که از 24,4 درجه متجاوز نيست و ميانگين سردترين ماه سال از 2,9 - درجه پائين‌تر نمى‌باشد مى‌توان آب و هواى اين ناحيه کوهستانى را به‌منزله آب و هواى معتدل محسوب داشت. 

ناحيه معتدل کوهستانى ايران تقريباً قسمت اعظم باران و برف خود را مديون وزش بادهاى باران‌زا غرب مى‌باشد که اين بادها بر اثر برخورد با ارتفاعات زاگرس که جهت شمال غربى جنوب شرقى دارند موجب ريزش باران مى‌شوند. در دامنه‌هاى بين 1000 تا 2000 متر باران نسبتاً کافى مى‌بارد اين ميزان بارندگى در سنندج 440 ميلى‌متر در سال مى‌باشد گرماى متوسط مرداد ماه سنندج در طول 15 سال (1340 - 1354) اندازه‌گيرى 26,2 درجه سانتى‌گراد و سرماى دى ماه آن 0,1 درجه بوده است هرچه به‌سوى شمال غربى ايران پيش مى‌رويم مقدار گرما کاهش مى‌يابد چنانچه متوسط گرماى مرداد ماه تبريز و رضائيه در همان مدت 15 سال به‌ ترتيب 25,8 و 23,7 درجه و متوسط سرماى دى‌ ماه اين دو ناحيه به ترتيب 2- و 2,8- درجه سانتى‌گراد بوده است. 

اگر توده کوهستانى زاگرس را به دو قسمت شمال غربى و جنوب شرقى تقسيم کنيم مى‌توانيم قسمت شمال غربى را ”زاگرس مرطوب“ و قسمت جنوب شرقى را ”زاگرس“ ”خشک“ بناميم. زاگرس مرطوب داراى جنگل‌هاى وسيع بلوط است و حال آنکه زاگرس خشک محل رويش درختان پسته کوهى است. همچنين زاگرس مرطوب سرچشمه رودهاى بزرگ و پرآبى مانند کرخه آبدير و کارون است در صورتى‌که تنها رود قابل توجه زاگرس خشک رود کم‌آب ”کر“ مى‌باشد.